Σοσί Tατικιάν, Συμβούλος Δημοσίας, Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής σε διεθνείς οργανισμούς, (δημοσιεύτηκε στο EVN Report, μετάφραση από τα Αγγλικά. Μέρος Β’)
Σοσί Tατικιάν
Το πρώτο μέρος (Part I)αυτού του άρθρου ασχολήθηκε με τα σενάρια που το Αζερμπαϊτζάν προσπαθεί να επιβάλει στους Αρμένιους του Ναγκόρνο Καραμπάχ (Αρτσάχ), συμπεριλαμβανομένου ενός σχεδίου παρόμοιου με την εκδίωξη των Φιλανδών από την Καρελία τη δεκαετία του 1940, την ενσωμάτωση ως μέσο υποταγής, την αποκοπή της σύνδεσης με την Αρμενία ώστε να απολέσουν την εθνική τους ταυτότητα και να αρνηθούν όχι μόνο την εξωτερική αλλά και την εσωτερική αυτοδιάθεση.
Το παρόν άρθρο ασχολείται με την υποβολή σε λιμοκτονία που μοιάζει με το Holodomor (λιμοκτονία των Ουκρανών) ως όπλο υποταγής και εθνοκάθαρσης. Μετά από μήνες σταδιακής εμβάθυνσης του αποκλεισμού και πειραματισμού με διάφορες μεθόδους εξαναγκασμού τω Αρμενίων να εγκαταλείψουν το Ναγκόρνο Καραμπάχ, το Αζερμπαϊτζάν φαίνεται να έχει βρει ένα βραδυφλεγές αλλά υψηλών επιπτώσεων όπλο – τη σκόπιμη λιμοκτονία.
Μελέτες γενοκτονίας σχετικά με τη χρήση της λιμοκτονίας ως όπλου
Ο Raphael Lemkin, ο εισηγητής του όρου «γενοκτονία», ο οποίος συνέβαλε επίσης στην αναγνώριση της γενοκτονίας ως εγκλήματος από τα Ηνωμένα Έθνη, έχει σημειώσει ότι «η γενοκτονία θα μπορούσε να είναι συγκαλυμμένη όσο και απροκάλυπτη».[1] Μεταξύ άλλων όπλων γενοκτονίας. , όπως η εξόντωση και η υποταγή, επεδίωξε την ποινικοποίηση της λιμοκτονίας. Αν και δεν το πέτυχε, ο γενικός ορισμός και τα κριτήρια της γενοκτονίας υπονοούν ότι μπορεί να καλύπτει την πείνα ως μία από τις μεθόδους της.
Η κοινωνιολόγος και ιστορικός Nusan Porter χαρακτήρισε τη λιμοκτονία «ως πλατφόρμα γενοκτονίας». Η Πόρτερ ανέπτυξε έναν ορισμό της γενοκτονίας επισημαίνοντας τη σκόπιμη καταστροφή ενός λαού από τους δράστες, που επιτυγχάνεται με τη λιμοκτονία είτε με οικονομικά ή βιολογικά μέσα.[2]
Σύμφωνα με τον George Weisz, εάν η έλλειψη τροφής ή η λιμοκτονία είναι σκόπιμες στρατηγικές, ο μόνος κατάλληλος όρος για αυτές είναι «γενοκτονία της λιμοκτονίας». Ωστόσο, η λιμοκτονία και άλλες εκ των έξω επιβεβλημένες συνθήκες που οδηγούν στην εξόντωση μιας ομάδας δεν προσδιορίστηκαν άμεσα ως γενοκτονία τον 20ό αιώνα.
Η λιμοκτονία ως όπλο πολέμου και γενοκτονίας στο Διεθνές Δίκαιο
Η Σύμβαση του 1948 για την Πρόληψη και την Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας ορίζει τη γενοκτονία ως «σκόπιμη υποβολή μιας ανθρώπινης ομάδας σε συνθήκες διαβίωσης που προβλέπεται ότι θα επιφέρουν τη φυσική της καταστροφή». Για να πρόκειται περί γενοκτονίας, πρέπει να υπάρχει αποδεδειγμένη πρόθεση εκ μέρους των δραστών να καταστρέψουν σωματικά μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα.
Η Σύμβαση IV της Γενεύης του 1949 προβλέπει ότι κατά τη διάρκεια μιας πολιορκίας «Κάθε Υψηλό Συμβαλλόμενο Μέρος θα επιτρέπει την ελεύθερη διέλευση όλων των αποστολών ιατρικών και νοσοκομειακών εφοδίων και αντικειμένων που είναι απαραίτητα για θρησκευτική λατρεία και προορίζονται μόνο για πολίτες άλλου Υψηλού Συμβαλλόμενου Μέρους, ακόμη και αν το τελευταίο είναι αντίπαλος. Θα επιτρέπει επίσης την ελεύθερη διέλευση όλων των αποστολών βασικών ειδών διατροφής, ρουχισμού και τονωτικών που προορίζονται για παιδιά κάτω των δεκαπέντε ετών, για μέλλουσες μητέρες και για περιπτώσεις τοκετού.»
Το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο απαγορεύει τη λιμοκτονία αμάχων ως πολεμική μέθοδο τόσο σε διεθνείς όσο και σε μη διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις, αντίστοιχα στα Πρόσθετα Πρωτόκολλα Ι και ΙΙ του 1977 στις συμβάσεις της Γενεύης του 1949.
Το Εγχειρίδιο του Σαν Ρέμο του 1994 δηλώνει ότι «η κήρυξη ή επιβολή αποκλεισμού απαγορεύεται εάν έχει μοναδικό σκοπό να λιμοκτονήσει τον άμαχο πληθυσμό ή να του στερήσει είδη απαραίτητα για την επιβίωσή του… Εάν ο άμαχος πληθυσμός της αποκλεισμένης περιοχής δεν εφοδιάζεται επαρκώς με τρόφιμα και άλλα είδη απαραίτητα για την επιβίωσή του, ο αποκλεισμός πρέπει να προβλέπει την ελεύθερη διέλευση των σχετικών τροφίμων και άλλων βασικών προμηθειών.[3]
Ο Καταστατικός Νόμος της Ρώμης του 1998 του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ορίζει ότι «η σκόπιμη χρήση λιμοκτονίας αμάχων ως μέθοδος πολέμου, διά της στέρησης τους από αντικείμενα απαραίτητα για την επιβίωσή τους, συμπεριλαμβανομένης της εσκεμμένης παρεμπόδισης της παροχής βοήθειας όπως προβλέπεται από τις Συμβάσεις της Γενεύης» συνιστά εγκλήματα πολέμου σε διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις.
Το 2018, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υιοθέτησε το ψήφισμα 2417, εφιστώντας την προσοχή στη σχέση μεταξύ των ένοπλων συγκρούσεων και της επισιτιστικής ανασφάλειας που προκαλείται από συγκρούσεις και της απειλής λιμοκτονίας, και καταδικάζοντας σθεναρά τη λιμοκτονία αμάχων και την παράνομη άρνηση της πρόσβασης σε ανθρωπιστική βοήθεια ως πολεμική τακτική. Το Ψήφισμα καλεί όλα τα μέρη μιας ένοπλης σύγκρουσης να συμμορφωθούν με τις υποχρεώσεις τους βάσει του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου σχετικά με την προστασία των αμάχων και τη μέριμνα για τη διάσωση πολιτικών αντικειμένων, τονίζοντας ότι οι ένοπλες συγκρούσεις, οι παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου και η σχετική επισιτιστική ανασφάλεια θα μπορούσαν να αποτελέσουν κινητήρια δύναμη για αναγκαστικό εκτοπισμό . Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ υπενθύμισε επίσης ότι θα μπορούσε να εξετάσει την υιοθέτηση κυρώσεων, όπου ενδείκνυται και σύμφωνα με τις υπάρχουσες πρακτικές, που θα ισχύουν για άτομα ή οντότητες που εμποδίζουν την παράδοση ή τη διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας σε αμάχους που έχουν ανάγκη.
Η πρακτική και η θεωρία της χρήσης της λιμοκτονίας ως όπλου
Η λιμοκτονία ως εργαλείο πολέμου χρησιμοποιήθηκε από την αρχαιότητα. Οι θάνατοι που σχετίζονται με τη λιμοκτονία χρησιμοποιήθηκαν σκόπιμα κατά τον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και σε άλλες συγκρούσεις. Στις 31 Ιουλίου, ο de facto Πρόεδρος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ζήτησε από τον πρώην εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου Λουίς Μορένο Οκάμπο να αξιολογήσει εάν ο αποκλεισμός που επιβλήθηκε από το Αζερμπαϊτζάν συνιστά γενοκτονία. Ο κ. Οκάμπο δημοσίευσε μια ανεξάρτητη νομική τοποθέτηση στις 8 Αυγούστου, παραθέτοντας αρκετές περιπτώσεις χρήσης της λιμοκτονίας ως όπλου πολέμου ή γενοκτονίας κατά τον 20ο αιώνα. Ο επιφανής νομικός επισήμανε τη χρήση της εν λόγω μεθόδου από την Οθωμανική Τουρκία κατά των Αρμενίων το 1915, από τη Ναζιστική Γερμανία εναντίον Εβραίων και Πολωνών το 1939, από τους Ρώσους στο Λένινγκραντ (τώρα Αγία Πετρούπολη) το 1941,τους Καμποτζιανούς το 1975/1976 και στη Σρεμπρένιτσα το χειμώνα 1993/1994.
Βασισμένη σε πολλά έγγραφα που παρέχουν στοιχεία για φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Έκθεση του 1919 που υποβλήθηκε στην Προκαταρκτική Διάσκεψη των Βερσαλλιών από την επιτροπή καθορισμού των ευθυνών για την έκρηξη του πολέμου και επιβολής σχετικών κυρώσεων στους υπευθύνους, συμπεριλαμβάνει την «εσκεμμένη λιμοκτονία αμάχων» ως παραβίαση των νόμων και των εθίμων του πολέμου που πρέπει να υπόκειται σε ποινική δίωξη.
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία χρησιμοποίησε σκόπιμα τη λιμοκτονία ως ένα από τα εργαλεία για τη γενοκτονία των Αρμενίων κατά τις πορείες θανάτου στη συριακή έρημο Ντερ Ζορ το 1915. Η λιμοκτονία χρησιμοποιήθηκε από το καθεστώς των Νεότουρκων ως σκόπιμη πολιτική εναντίον των Αρμενίων ως μέθοδος δολοφονίας , «εν μέρει ως εύλογη άρνηση και εν μέρει για τα παρατεταμένα δεινά που προκάλεσε, με αποτέλεσμα την εξάλειψη της αρμενικής ταυτότητας».[4]
Η πείνα ή Holodomor (στα Ουκρανικά – «υποβολή σε θάνατο από πείνα») προκάλεσε εκατομμύρια θανάτους στη Σοβιετική Ουκρανία το 1932-1933. Υπάρχει σύμφωνη γνώμη μεταξύ των μελετητών ότι η αιτία της πείνας στην Ουκρανία ήταν ανθρωπογενής, αλλά οι απόψεις διχάζονται σχετικά με την αναγνώρισή της ως γενοκτονίας. Μερικοί από αυτούς συμπεραίνουν ότι ο λιμός σχεδιάστηκε και επιδεινώθηκε από τον Στάλιν για να εξαλείψει το ουκρανικό κίνημα ανεξαρτησίας. Ο Λέμκιν έγραψε ότι το Holodomor «είναι ένα κλασικό παράδειγμα της σοβιετικής γενοκτονίας, το πιο μακροχρόνιο και πιο εκτεταμένο πείραμα εκρωσισμού, εξόντωσης του ουκρανικού έθνους». Οι Ουκρανοί προσπάθησαν να εναντιωθούν στη ρωσική πολιτική και εξαιτίας αυτού κατασχέθηκαν τα τρόφιμα τους. Από τον Ιούλιο του 2023, το Holodomor έχει αναγνωριστεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και 34 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και των περισσότερων κρατών μελών της ΕΕ ως γενοκτονία κατά του ουκρανικού λαού που διενεργήθηκε από τη σοβιετική κυβέρνηση.
Σύμφωνα με τον Λέμκιν, τίποτα δεν ήταν από τεχνική και στρατιωτική άποψη πιο ευνοϊκό για τη λιμοκτονία από τη νέα Ναζιστική Τάξη στην Ευρώπη, αναφερόμενος στην ομιλία του Στρατάρχη φον Ρούντστεντ στην Ακαδημία της Βέρμαχτ το 1943: «Ένα από τα μεγάλα λάθη του 1918 ήταν ότι φεισθήκαμε τη ζωή των αμάχων εχθρικές χώρες. …Είμαστε λοιπόν σήμερα υποχρεωμένοι να εκμηδενίσουμε τουλάχιστον το ένα τρίτο των κατοίκων τους. Το μόνο μέσο είναι η οργανωμένη υποσίτιση που σε αυτή την περίπτωση είναι καλύτερη από τα πολυβόλα».
Ξεκινώντας το 1992, η Σερβία επιχείρησε να επιτύχει την εθνοκάθαρση της Βοσνίας, περικυκλώνοντας το Σεράγεβο και απομακρύνοντας συστηματικά τους Βόσνιους Μουσουλμάνους, στερώντας τους βασικές προμήθειες, επιτιθέμενη αργότερα εναντίον τους με στρατιωτικό εξοπλισμό, εγκλείοντας τους δια της βίας σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και υποβάλλοντας τους σε λιμοκτονία σε αυτά. Το Διεθνές Δικαστήριο (International Court of Justice) έκρινε ότι «η στέρηση τροφής, ιατρικής περίθαλψης, στέγης ή ρουχισμού» συνιστά Γενοκτονία κατά την έννοια του Άρθρου ΙΙ(γ) της Σύμβασης του ΟΗΕ για τη Γενοκτονία.
Τέλος, η πιο πρόσφατη αναστολή από τη Ρωσία της συμφωνίας για την εξαγωγή σιτηρών από την Ουκρανία οδήγησε σε άνοδο τις παγκόσμιες τιμές του σίτου και έχει επικριθεί αυστηρά από τον Γιόσεπ Μπορέλ (Josep Borrell), Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, και τον Άντονι Μπλίνκεν, υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ. Στις 3 Αυγούστου, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ συγκάλεσε συνεδρίαση για την επισιτιστική ανασφάλεια σε ένοπλες συγκρούσεις. Ο Μπλίνκεν, ο οποίος προήδρευσε της συνάντησης, προέτρεψε όλες τις χώρες να συστήσουν στη Ρωσία να σταματήσει να χρησιμοποιεί τη Μαύρη Θάλασσα ως μέσω εκβιασμού και να αντιμετωπίζει τους πιο ευάλωτους ανθρώπους του κόσμου ως μοχλό. «Κάθε μέλος των Ηνωμένων Εθνών πρέπει να πει στη Μόσχα: «Αρκετά!».
Ο Μπλίνκεν ανακοίνωσε ότι σχεδόν 90 χώρες υποστήριξαν ένα σύντομο ανακοινωθέν που συνέταξαν οι ΗΠΑ στο οποίο δεσμεύονται «να αναλάβουν δράση για να τερματιστεί η χρήση των τροφίμων ως όπλο πολέμου και η λιμοκτονία των αμάχων ως τακτική πολέμου».
Ο υφυπουργός Εξωτερικών της Αρμενίας Βαέ Γκεβορκιάν συμμετείχε και προέβη σε επισημάνσεις στην ανοιχτή συζήτηση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ με θέμα «Πείνα και προκαλούμενη από συγκρούσεις παγκόσμια επισιτιστική ανασφάλεια». Ο Αρμένιος υφυπουργός παρουσίασε τη δεινή ανθρωπιστική κατάσταση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Οι εκπρόσωποι της Γαλλίας και της Ελβετίας αναφέρθηκαν στα προβλήματα επισιτιστικής ασφάλειας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, συμπεριλαμβανομένων των διαταραχών της πρόσβασης της ΔΕΕΣ κατά τη διάρκεια της συνόδου.
Γνωμοδοτήσεις ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων σχετικά με τον αντίκτυπο του αποκλεισμού του διαδρόμου του Λατσίν
Στις 3 Αυγούστου 2023, μια ομάδα εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ εξέφρασε ανησυχία για τον συνεχιζόμενο αποκλεισμό του Διαδρόμου του Λατσίν από το Αζερμπαϊτζάν, επισημαίνοντας ότι «έχει δημιουργήσει σοβαρές ελλείψεις βασικών τροφίμων, όπως ηλιέλαιο, ψάρια, κοτόπουλα, γαλακτοκομικά προϊόντα, δημητριακά, ζάχαρη και βρεφικές τροφές», και προειδοποιώντας για την ταχέως επιδεινούμενη κατάσταση σχετικά με την ιατρική περίθαλψη. Οι διεθνείς εμπειρογνώμονες κάλεσαν τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν να «επιτρέψουν την απρόσκοπτη ροή ανθρωπιστικής βοήθειας στον άμαχο πληθυσμό» και «να διασφαλίσουν την ασφάλεια, την αξιοπρέπεια και την ευημερία όλων των ατόμων…»
Τέλος, στη γνωμοδότησή του «Γενοκτονία κατά των Αρμενίων το 2023» που κυκλοφόρησε στις 7 Αυγούστου, ο δικαστής Οκάμπο εισηγείται να χαρακτηριστεί ως γενοκτονία «ο αποκλεισμός του διαδρόμου του Λατσίν από τις δυνάμεις ασφαλείας του Αζερμπαϊτζάν που εμποδίζει την πρόσβαση σε τρόφιμα, ιατρικές προμήθειες και άλλα βασικά είδη.» Κατά τον κ. Οκάμπο «Η πείνα είναι το αόρατο όπλο της Γενοκτονίας… Χωρίς άμεση δραματική αλλαγή, αυτός ο πληθυσμός Αρμενίων θα καταστραφεί σε λίγες εβδομάδες…». Σημείωσε επίσης ότι θα «κλείσει έναν τραγικό κύκλο» επειδή «η μεταχείριση των Αρμενίων από την τουρκική ηγεσία το 1915 έδωσε το έναυσμα για τον χαρακτηρισμό της επιβολής συνθηκών διαβίωσης ως γενοκτόνου πολιτικής. Ο κ. Οκάμπο προτείνει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να παραπέμψει την υπόθεση στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, επειδή το Αζερμπαϊτζάν δεν έχει υπογράψει το ιδρυτικό καταστατικό του Δικαστηρίου.
Άρνηση και κωλυσιεργία του Αζερμπαϊτζάν
Το Αζερμπαϊτζάν αγνοεί την τριμερή δήλωση κατάπαυσης του πυρός του Νοεμβρίου 2020, η οποία παρέχει ελεύθερη και ασφαλή κυκλοφορία προσώπων, οχημάτων και φορτίων κατά μήκος του διαδρόμου του Λατσίν, τις εντολές του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το Μπακού αγνοεί επίσης τις εκκλήσεις από τους Γενικούς Γραμματείς του ΟΗΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης, ανώτερους αξιωματούχους της ΕΕ, των ΗΠΑ και άλλους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των Borell και Blinken για άνοιγμα του Διαδρόμου του Λατσίν.
Το Αζερμπαϊτζάν αρνείται να επιτρέψει τη μετάβαση στο Καραμπάχ οποιασδήποτε διεθνούς επιτροπής έρευνας ή προσφοράς ανθρωπιστικής βοήθειας, συμπεριλαμβανομένης της ανθρωπιστικής αερομεταφοράς από το WFP του ΟΗΕ ή της USAID, των παρατηρητών ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τον ΟΗΕ ή το Συμβούλιο της Ευρώπης ή οποιονδήποτε άλλο οργανισμό. Η αζερική κυβέρνηση μετατρέπει όλο και περισσότερο το Ναγκόρνο-Καραμπάχ σε μια γκρίζα ζώνη ή μάλλον σε ένα μεγάλο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Συγκριτικά, ακόμη και ο Omar al-Bashir, ο αρχηγός του κράτους του Σουδάν, ο οποίος καταγγέλθηκε από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για πέντε κατηγορίες εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν το 2003-2008 στο Νταρφούρ, ενέκρινε την ανθρωπιστική αερομεταφορά από το WFP του ΟΗΕ κατά τη διάρκεια των εκεί συγκρούσεων.
Στις 26 Ιουλίου, η κυβέρνηση της Αρμενίας έστειλε μια ανθρωπιστική αυτοκινητοπομπή με προμήθειες έκτακτης ανάγκης για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία παρεμποδίστηκε από το Αζερμπαϊτζάν στην είσοδο του διαδρόμου του Λατσίν και δεν έλαβε καμία υποστήριξη ούτε από τις ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις.
Οι Ρώσοι ειρηνευτικές δυνάμεις που αναπτύσσονται στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, βάσει της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός του Νοεμβρίου 2020, παραχωρούν όλο και περισσότερο τον ρόλο τους στις υπηρεσίες ασφαλείας του Αζερμπαϊτζάν, δεν λαμβάνουν μέτρα για να αποκαταστήσουν έστω και μερική πρόσβαση μέσω του Διαδρόμου του Λατσίν και λαμβάνουν προμήθειες αποκλειστικά για τις δικές τους ανάγκες μέσω ελικοπτέρου.
Οι Ένοπλες Δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν ανοίγουν συνεχώς πυρ εναντίον αμάχων Αρμενίων που προσπαθούν να συλλέξουν γεωργικά προϊόντα στα ελάχιστα εναπομείναντα εδάφη του Ναγκόρνο Καραμπάχ μετά τις μεγάλες εδαφικές απώλειες στον πόλεμο του 2020.
Ο εκπρόσωπος του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν για Ειδικές Αποστολές, Ελτσίν Αμιρμπάγιοφ, σε συνέντευξή του στη γαλλική εφημερίδα Le Monde επανέλαβε αβάσιμους ισχυρισμούς για λαθρεμπόριο και την «προσφορά» χρήσης της οδού του Αγντάμ, ισχυριζόμενος ότι «Αν πραγματικά πεινάς, δεν πρέπει να θέτεις όρους.” Σε απάντηση, ο Ειδικός Απεσταλμένος της Αρμενίας Έντμον Μαρουκιάν υπογράμμισε ότι «το Αζερμπαϊτζάν πρέπει να σταματήσει να εργαλειοποιεί τη λιμοκτονία ως πολιτικό εργαλείο εναντίον του λαού του Ναγκόρνο-Καραμπάχ για να τον αναγκάσει να αποδεχθεί τους «όρους» του, κάτι που είναι έγκλημα κατά της ανθρωπότητας».
Ως δικαιολογία για τον πλήρη αποκλεισμό, το Αζερμπαϊτζάν καταφεύγει στην αρχή της εδαφικής ακεραιότητας ως υπεκφυγή, εκμεταλλευόμενο την αυξημένη σημασία της υπό το πρίσμα της κρίσης στην Ουκρανία. Οι Αζέροι ισχυρίζονται ότι εφόσον το Ναγκόρνο-Καραμπάχ θεωρείται μέρος του Αζερμπαϊτζάν από το μεγαλύτερο μέρος της διεθνούς κοινότητας, και ακόμη και όταν ο πρωθυπουργός της Αρμενίας το αναγνώρισε προφορικά ως τέτοιο στις 23 Μαΐου 2023, είναι δικαίωμά τους να εγκαταστήσουν ένα σημείο ελέγχου και να απαγορεύσουν τη χρήση του διαδρόμου του Λατσίν και ερμηνεύουν την υποστήριξη της Αρμενίας στους Αρμένιους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ως παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας τους. Το Μπακού επιμένει ότι δικαιούται να συμπεριφέρεται στους Αρμένιους στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ όπως επιθυμεί, αρνούμενο οποιοδήποτε καθεστώς στους Αρμένιους και εκφράζοντας αμφίβολη ετοιμότητα να τους παραχωρήσει μόνο βασικά δικαιώματα σύμφωνα με το σύνταγμα του ενιαίου και αυταρχικού Αζερμπαϊτζάν.
Σύμφωνα με πληροφορίες, το Αζερμπαϊτζάν αρνείται την προσφορά των Ηνωμένων Πολιτειών να οργανώσουν μια συνάντηση μεταξύ Μπακού και Στεναπακέρτ σε ουδέτερη τοποθεσία και με διεθνή διευκόλυνση. Οι Αζέροι επιμένουν να συναντηθούν με εκπροσώπους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ εντός του Αζερμπαϊτζάν, χωρίς διεθνή μεσολάβηση και μόνο με ένα θέμα ημερήσιας διάταξης: την αζερμπαϊτζανή εκδοχή της ολοκλήρωσης, δηλαδή την υποταγή.
Παραπληροφόρηση και παρενόχληση
Το Αζερμπαϊτζάν διεξάγει μια επιθετική εκστρατεία παραπληροφόρησης και ψευδών αφηγήσεων, διαψεύδοντας αφενός ότι έχει επιβάλει αποκλεισμό και αφετέρου διαστρεβλώνοντας την ουσία των εντολών του Διεθνούς Δικαστηρίου και μη αναγνωρίζοντας την απαίτηση να ανοίξει ο Διάδρομος του Λατσίν.
Επιπλέον, το Μπακού υποβιβάζει τη σοβαρότητα της κατάστασης, υποστηρίζοντας ότι ακόμη κι αν υπάρχει αποκλεισμός, αυτός είναι αυτοεπιβεβλημένος αφού οι Αρμένιοι αρνούνται να δεχτούν βοήθεια από το Αζερμπαϊτζάν μέσω της οδού του Αγντάμ. Οι προπαγανδιστές του Αζερμπαϊτζάν έχουν εφεύρει ακόμη και τον όρο «αυτογενοκτονία».
Η μηχανή προπαγάνδας του Αζερμπαϊτζάν εμφανίζει βίντεο με περιστασιακές μεταφορές βαρέως πασχόντων ασθενών στην Αρμενία από τη ΔΕΕΣ ως μια νέα φυσιολογική πρακτική, εμφανίζοντας αυτή την πρακτική ως πράξη γενναιοδωρίας, παρότι η έγκριση παρόμοιων μεταφορών εκ μέρους των αζερικών αρχών καθυστερεί και δίνεται μόνο περιστασιακά από τα μέσα Ιουνίου. Επί του παρόντος, ασθενείς από το Αρτσάχ που μεταφέρονται προς την Αρμενία υποβάλλονται σε αυστηρό σωματικό έλεγχο και σε υποχρεωτικές ιατρικές εξετάσεις από Αζέρους ιατρούς του Αζερμπαϊτζάν, ενώ ειδικά οι άρρενες ασθενείς δεν γνωρίζουν αν θα τους επιτραπεί να περάσουν μετά την αυθαίρετη κράτηση του Βαγκίφ Χατσαντριάν.
Αξιωματούχοι και διπλωμάτες του Αζερμπαϊτζάν από τη μία πλευρά και ακτιβιστές και τακτικοί χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από την άλλη στοχεύουν όχι μόνο Αρμένιους αξιωματούχους και δημόσιες προσωπικότητες, αλλά και οποιονδήποτε ξένο και διεθνή αξιωματούχο, οργανισμό – είτε είναι κυβερνητικός είτε μη κυβερνητικός, φύλακας ή υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ακτιβιστής και δημοσιογράφος παρενοχλώντας τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατηγορώντας τους για διαφθορά ή ως θύματα της αρμενικής προπαγάνδας.
Οι ακτιβιστές του Αζερμπαϊτζάν δημοσιεύουν σαδιστικά φωτογραφίες από γεύματα, γάμους και εορτές γενεθλίων που ληφθεί από χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ πριν η κατάσταση καταστεί κρίσιμη πριν από αρκετές εβδομάδες. Στόχος τους είναι να αποδείξουν ότι δεν υπάρχει αποκλεισμός και ότι οι Αρμένιοι ζουν μια πλούσια ζωή εκεί, διότι είναι ανίκανοι να κρύψουν την πικρία τους για την ανθεκτικότητα των Αρμενίων του Αρτσάχ και την κανονικότητα της προηγούμενης ζωής τους.
Συμπεράσματα
Οι Αρμένιοι κατηγορούνται συχνά για ότι υπερβάλλουν επικαλούμενοι την απειλή γενοκτονίας. Ωστόσο, στην παρούσα κατάσταση όλα τα σενάρια οδηγούν εύλογα σε εθνοκάθαρση με διαφορετικές μεθόδους. Μπορεί να ειπωθεί ότι μια γενοκτονία βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη, καθώς η έλλειψη τροφίμων τις τελευταίες εβδομάδες έχει ήδη οδηγήσει σε ορατή απώλεια ζωών και εντείνει τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού του Ναγκόρνο- Καραμπάχ. Οι Αρμένιοι στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ υπόκεινται σε συλλογική τιμωρία για την προσπάθειά τους για αυτοδιάθεση, κάτι που αντίκειται στο Διεθνές Δίκαιο, όπως εξηγήσαμε στο πρώτο μέρος αυτού του άρθρου. Το Αζερμπαϊτζάν προσπαθεί να επιβάλει στους Αρμενίους του Καραμπάχ τις ακόλουθες επιλογές:
α) Να εγκαταλείψουν την εθνική τους ταυτότητα, τη σύνδεση με την Αρμενία, τα πολιτικά και πολιτικά δικαιώματα τους, τη βασική ασφάλεια και την υποταγή στον απόλυτο έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν.
β) Να ζητήσουν να εκκενώσουν το Καραμπάχ.
γ) Να υποστούν σοβαρή σωματική/ψυχική βλάβη ως ομάδα και σωματική καταστροφή εν όλω ή εν μέρει, καταστάσεις που συνιστούν αμφότερες δείκτες γενοκτονίας σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1948.
δ) Να υποβληθούν σε άλλη μια στρατιωτική επίθεση παρόμοια με τα σενάρια της πολιορκίας του Σεράγεβο, της σφαγής της Σρεμπρένιτσα και της ένοπλης σύγκρουσης στο Κοσσυφοπέδιο υπό το καθεστώς Μιλόσεβιτς που θα εκτεθούν στο τρίτο μέρος αυτού του άρθρου.
Η αντικατάσταση του διαδρόμου του Λατσίν με την οδό του Αγντάμ και η αρμενική ή διεθνής ανθρωπιστική βοήθεια από βοήθεια προερχόμενη από το Αζερμπαϊτζάν, όπως προτείνει το Μπακού, δεν είναι λύση. Σε συνθήκες πλήρους έλλειψης εμπιστοσύνης και συνεχούς εξαναγκασμού και εκβιασμού, η αποδοχή βοήθειας από το Αζερμπαϊτζάν μέσω της οδού του Αγντάμ είναι απαράδεκτη για τους Αρμένιους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ για διάφορους λόγους:
α) Οι Αρμένιοι του Καραμπάχ θεωρούν εξευτελιστικό και ηθικά λανθασμένο να δέχονται ανθρωπιστική βοήθεια από τον εκείνους που προκάλεσαν την ανθρωπιστική κρίση.
β) Γνωρίζουν ότι θα λάβουν «Τροφή για Υποταγή», δηλαδή υποταγή στις απαράδεκτες απαιτήσεις του Αζερμπαϊτζάν, αποβλέπουν ειδικότερα στην αποδοχή της απώλειας του δεσμού με την Αρμενία, στη διάλυση των θεσμών αυτοδιοίκησης και της δύναμης αυτοάμυνας, όπως εκτέθηκε στο πρώτο μέρος αυτού του άρθρου·
γ) Υπάρχει πλήρης έλλειψη εμπιστοσύνης, που έχει ως αποτέλεσμα βασικές ανησυχίες για την επισιτιστική ασφάλεια και υποψία ότι είναι ένας τρόπος για τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν, τις ένοπλες δυνάμεις και τις υπηρεσίες ασφαλείας να εισέλθουν στο αρμενικό τμήμα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
δ) Υπάρχει η υποψία ότι η πρόσβαση των αρχών και των υπηρεσιών ασφαλείας του Αζερμπαϊτζάν στο κατοικούμενο από Αρμενίους τμήμα του Καραμπάχ θα δημιουργούσε ένα νέο και δεινότερο επίπεδο ανασφάλειας.
Τέλος, η συμπεριφορά του Αζερμπαϊτζάν υπονομεύει τις ειρηνευτικές συνομιλίες που διευκολύνονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την ΕΕ, αλλά και κάθε ευκαιρία για οικοδόμηση εμπιστοσύνης και συμφιλίωση. Το Αζερμπαϊτζάν φαίνεται να πιστεύει ότι η τρέχουσα στρατιωτική του κυριαρχία του δίνει το δικαίωμα να αγνοήσει τη διεθνή τάξη και να προσφύγει στον εξαναγκασμό για να επιτύχει μαξιμαλιστικά αποτελέσματα. Έτσι, εμποδίζει τη σύναψη ειρηνευτικής συμφωνίας, καθώς η Αρμενία έχει ήδη κάνει τις μέγιστες μονομερείς παραχωρήσεις, και οποιαδήποτε περαιτέρω παραχώρηση θα σήμαινε την καταδίκη των Αρμενίων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ σε εθνοκάθαρση ή απώλεια της εδαφικής ακεραιότητας και βιωσιμότητάς της πατρίδας τους ως κυρίαρχου κράτους.
Η λεκτική αναγνώριση της εδαφικής ακεραιότητας του Αζερμπαϊτζάν από την Αρμενία δεν του δίνει το πράσινο φως για τη διεξαγωγή εθνοκάθαρσης και γενοκτονίας των Αρμενίων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Υπενθυμίζεται εδώ ότι η Γκάμπια, ένα έθνος της Δυτικής Αφρικής, υπέβαλε αίτηση στο Διεθνές Δικαστήριο σχετικά με την παραβίαση της Σύμβασης για τη Γενοκτονία από τη Μιανμάρ κατά της εθνότητας των Ροχίνγκια το 2019, και το Δικαστήριο επιβεβαίωσε τη δικαιοδοσία της και το παραδεκτό της αίτησης της Γκάμπια το 2022. Η Αρμενία δεν μπορεί να αρνηθεί την ηθική της υποχρέωση να υποστηρίξει τους Αρμένιους στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η αναγνώριση της εδαφικής ακεραιότητας του Αζερμπαϊτζάν από την Αρμενία καθιστά μεγαλύτερη την ευθύνη της διεθνούς κοινότητας, ιδίως των μεσολαβητών,σε ό,τι αφορά στην αξιοπρεπή ζωή, την ασφάλεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα των Αρμενίων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στην γενέτειρα τους.
Το τρίτο μέρος αυτής της σειράς θα παρουσιάσει άλλα πιθανά σενάρια αυτής της κατάστασης – την πολιορκία του Σεράγεβο, τη σφαγή της Σρεμπρένιτσα και την ένοπλη σύγκρουση στο Κοσσυφοπέδιο, και θα έχει ως στόχο να κάνει συστάσεις για την πρόληψη σεναρίων που αντικατοπτρίζονται στα Μέρη ΙΙ και ΙΙΙ.
Υποσημειώσεις:
[1] Weisz GM. Γενοκτονία της λιμοκτονίας και ο θρίαμβος του Ραφαέλ Λέμκιν. Rambam Maimonides Med J. 2022 Απρ 26, 13(2):e0013. doi: 10.5041/RMMJ.10466. PMID: 35290179; PMCID: PMC9049151.
[2] Porter JN. Γενοκτονία και Ανθρώπινα Δικαιώματα: Μια Παγκόσμια Ανθολογία. Lanham, MD, ΗΠΑ: University Press of America; 1982. [Google Scholar]
[3] Louise Doswald-Beck (επιμ.), San Remo Manual on International Law Applicable to Armed Conflicts at Sea, 12 Ιουνίου 1994, Προετοιμάστηκε από διεθνείς δικηγόρους και εμπειρογνώμονες του ναυτικού που συγκλήθηκε από το International Institute of Humanitarian Law, Cambridge University Press, Cambridge , 1995, §§ 102–103.
[4] Shirinian, G. N. (2017). Η λιμοκτονία και η πολιτική της χρήση στη γενοκτονία των Αρμενίων. Genocide Studies International, 11(1), 8–37. https://www.jstor.org/stable/26986058
[5] Lemkin, Raphael (2008). «Παράρτημα Α Ομιλία: «Σοβιετική Γενοκτονία στην Ουκρανία»». Στο Luciuk, Lubomyr Y.; Grekul, Lisa (επιμ.). Holodomor: Reflections on the Great Famine of 1932-1933 στη Σοβιετική Ουκρανία. σελ. 235–242. ISBN 9781896354330.
[6] Lemkin R. Genocide – A Modern Crime. [πρόσβαση στις 10 Φεβρουαρίου 2022]; Ελεύθερος Κόσμος. 1945 4:39–43. Διαθέσιμο στη διεύθυνση: http://www.preventgenocide.org/lemkin/freeworld1945.htm. [Μελετητής Google]