‘Αρθρο του Σήφη Κασσεσιάν,
Γραμματέα του Κέντρου Ελληνο-Αρμενικών Μελετών
Στο βιβλίο με τα απομνημονεύματα του από τη θητεία του ως πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη ο Χένρι Μόργκενταου χαρακτηρίζει τα γεγονότα της Γενοκτονίας των Αρμενίων ως “επιστροφή των Τούρκων στον πρωτόγονο φυλετικό τους τύπο”. Μια συνολική θεώρηση της τουρκικής πολιτικής των Τούρκων (ηγεσίας και λαού!) μας επιτρέπει να διορθώσουμε τον Αμερικανοεβραίο πρεσβευτή: Πώς θα μπορούσαν να επιστρέψουν οι Τούρκοι σε μια κατάσταση -εκείνη του πρωτογονισμού- εφόσον δεν έπαυσαν ποτέ (ποτέ!!!) να αντιμετωπίζουν τις πολιτικές καταστάσεις με τον πρωτόγονο -αρχέγονο, θα λέγαμε- τρόπο του Κάιν; Ναι, οι Τούρκοι υπήρξαν -και εξακολουθούν να είναι- οι Κάιν της Ιστορίας.
Τα Σεπτεμβριανά είναι ένα από τα πολυάριθμα τεκμήρια που θεμελιώνουν αυτό τον ισχυρισμό και καταδείχνουν το αληθές του. Με τον όρο αυτό έχουν περάσει στην Ιστορία οι βιαιότητες σε βάρος των Ελλήνων -αλλά και εν μέρει και των Αρμενίων και των Εβραίων- της Κωνσταντινούπολης στις 6 και 7 Σεπτεμβρίου 1955. Οι βιαιότητες είχαν πολλές μορφές: καταστροφή και λεηλασία 4348 καταστημάτων και 3500 κατοικιών ελληνικής ιδιοκτησίας, ξυλοδαρμοί, σύληση ελληνικών εκκλησιών και των τάφων των πατριαρχών στη μονή του Βαλουκλή, βιασμοί (καταγγέλθηκαν επισήμως 200 (αλλά οι ομογενείς τους υπολόγισαν σε 2.000!) και τρομοκράτηση με σκοπό να αναγκαστούν -όπως και έγινε- να εγκαταλείψουν οι Έλληνες την πόλη και τη χώρα.
Φυσικός αυτουργός των καταστροφών και των βιαιοτήτων του Σεπτεμβρίου ήταν ο τουρκικός όχλος της Κωνσταντινούπολης, ενισχυμένος από πολυάριθμους Τούρκους που είχαν μεταφερθεί στην πόλη από τη Μικρασία και την Ανατολική Θράκη. Ο όχλος ήταν οπλισμένος με ρόπαλα, αξίνες, λοστούς, πυρίτιδα και βενζίνη. Οι τουρκικές συμμορίες δεν έπληξαν μόνο το ελληνικό στοιχείο στην ίδια την Κωνσταντινούπολη, αλλά και στα Πριγκιπόνησα, όπου μεταφέρθηκαν με πλοία. Στόχος του όχλου υπήρξε και το ελληνικό απόσπασμα που υπηρετούσε στη βάση του ΝΑΤΟ στη Σμύρνη. Οι Τούρκοι προπηλάκισαν τους αξιωματικούς και τους στρατιώτες του αποσπάσματος και κατέστρεψαν το ναΐδριο της Αγίας Φωτεινής το οποίο εξυπηρετούσε τους Έλληνες στρατιωτικούς στην επιτέλεση των θρησκευτικών τους καθηκόντων.
Αναπότρεπτα, ο ιστορικός παρατηρητής συγκρίνει τα Σεπτεμβριανά με τη σφαγή των Αρμενίων στην Κωνσταντινούπολη, τον Αύγουστο του 1896 μετά την κατάληψη από Αρμενίους επαναστάτες του κτιρίου της Οθωμανικής Τράπεζας. Ο τρόπος δράσης, τα μέσα και οι φυσικοί αυτουργοί ήταν και σε αυτή την περίπτωση οι ίδιοι με χρονική διαφορά 59 ετών. Ιδού η διαχρονικότητα της βαρβαρότητας! Όπως οι ομοειδείς τους του 1955, οι σοπατζήδες (ροπαλοφόροι) του 1896 είχαν εξοπλιστεί από τις κρατικές Αρχές και έσφαζαν και λεηλατούσαν ανενόχλητοι ή και με τη συνεργία των οργάνων διατήρησης της τάξης. Τα θύματα του 1896 ήταν, όπως και εκείνα του 1955, αθώα και άοπλα.
Τη συνεργία τουρκικού όχλου και κυβερνητικών Αρχών στην καταπίεση των υποτελών χριστιανών επισημαίνει με μεγάλη διορατικότητα ο Καρλ Μαρξ στη σειρά των ανταποκρίσεων που έστελνε για βιοποριστικούς λόγους στην αμερικανική εφημερίδα “Νιου Γιορκ Χέραλντ” στη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-1856). Η επισήμανση του Μαρξ έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς έγινε δεκαετίες πριν από την όξυνση της τουρκικής κατασταλτικής πολιτικής, πριν από τις σφαγές των Βουλγάρων το 1876, των Αρμενίων στη δεκαετία του 1890 και άλλων παρομοίων επεισοδίων τουρκικού “ηρωισμού”. Ένα ανάλογο παράδειγμα φανατισμού του τουρκικού όχλου αναφέρει ο Μόργκενταου στα “Μυστικά του Βοσπόρου”. Ο Αμερικανός πρεσβευτής περιγράφει με αποτροπιασμό πώς, όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία εισήλθε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Νοέμβριο του 1914. ο τουρκικός όχλος ανέσκαψε τους τάφους των Ρώσων στρατιωτών που είχαν φονευτεί στον πόλεμο του 1877-78.
Αφορμή για το ξέσπασμα του τουρκικού όχλου το Σεπτέμβριο του 1955 υπήρξε η έκρηξη μιας βόμβας στο τουρκικό προξενείο της Θεσσαλονίκης τα μεσάνυχτα της 5ης Σεπτεμβρίου 1955. Από την έκρηξη της βόμβας (η οποία, όπως αποδείχτηκε αργότερα, είχε τοποθετηθεί από Τούρκο πράκτορα) έσπασαν μερικά τζάμια της περιλαμβανόμενης στο συγκρότημα του προξενείου κατοικίας, στην οποία φέρεται ότι είχε γεννηθεί ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Οι τουρκικοί βανδαλισμοί, οι οποίοι υποτίθεται ότι ήταν μια αυθόρμητη αντίδραση σε αυτή την “πρόκληση”, ξέσπασαν ελάχιστες ώρες αργότερα, το απόγευμα της 6ης Σεπτεμβρίου.
Η ταχύτητα της αντίδρασης του τουρκικού όχλου υπονομεύει κάθε υπόνοια περί του ότι θα μπορούσε να είναι αυθόρμητη. Πότε πρόλαβαν οι Τούρκοι βάνδαλοι να πληροφορηθούν το συμβάν της Θεσσαλονίκης και να οργανώσουν τη μαζική αντίδραση τους; Το ότι επρόκειτο για μια εκ των προτέρων προετοιμασμένη ενέργεια γινόταν προφανές από το γεγονός ότι είχε προηγηθεί τον προηγούμενο μήνα (Αύγουστο 1955) η σύληση από τον τουρκικό όχλο δύο ελληνικών εκκλησιών της Κωνσταντινούπολης. Τελικά, η ευθύνη των τουρκικών Αρχών αποδείχτηκε και κατά τη -για άλλους λόγους- δίκη και καταδίκη των μελών της τουρκικής κυβέρνησης του 1955 από τουρκικό στρατοδικείο το 1961.
Τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου του 1955 σκηνοθετήθηκαν ως μέρος της πολιτικής του τουρκικού κατεστημένου το οποίο στόχευε στην προώθηση της ιδέας της νεότευκτης τουρκικής εθνικής ταυτότητας. Είναι δεδομένο ότι η εθνική ταυτότητα είναι προϊόν αυτοπροσδιορισμού και ταυτόχρονα ετεροπροσδιορισμού. Στην περίπτωση των Τούρκων, ο ετεροπροσδιορισμός πήρε τη μορφή του άκρατου και ασίγαστου μίσους κατά των υποτελών χριστιανικών εθνοτήτων, οι οποίες διέθεταν υψηλότερο μορφωτικό, πολιτιστικό και οικονομικό επίπεδο από τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους και διεκδικούσαν τα ηνία της εξουσίας από το οθωμανικό κατεστημένο. Από την άποψη αυτή, τα Σεπτεμβριανά υπήρξαν συνέχεια της Γενοκτονίας των Αρμενίων και των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, είχαν τα ίδια κίνητρα και απέβλεπαν στον ίδιο στόχο.
Ακαταμάχητο τεκμήριο μισαλλοδοξίας, τα Σεπτεμβριανά έλαβαν χώραν σε μια εποχή κατά την οποία (εξαιτίας του Ψυχρού Πολέμου) η Δύση άνοιγε διάπλατα την αγκάλη της στην Τουρκία και την ενέτασσε στην οικογένεια των πολιτισμένων εθνών. Η συμπερίληψη της Τουρκίας στο Σχέδιο Μάρσαλ, η ένταξη της στο ΝΑΤΟ, το Συμβούλιο της Ευρώπης κλπ. είχαν πέραν της πολιτικής και μια -αχνή και υποφώσκουσα, ίσως- ηθική διάσταση. Αποτελούσαν μια ευκαιρία εξωραϊσμού της εικόνας του βάρβαρου, γενοκτόνου Τούρκου. Με τα Σεπτεμβριανά, οι Τούρκοι έσπευσαν να επιβεβαιώσουν και να ενισχύσουν αυτή την εικόνα. Σαράντα χρόνια αργότερα, ο τούρκικος όχλος στη Κύπρο θα έβαζε με τη δολοφονία του Τάσου Ισαάκ πλατιά-φαρδιά την υπογραφή του στη σχετική διάγνωση.
“Είμαι ο φύλακας του αδελφού μου;” ρώτησε κατά την Παλαιά Διαθήκη ο Κάιν το Θεό. Το τουρκικό κράτος ήταν καθ’ όλα τα διεθνώς κρατούντα ο από κάθε άποψη (νομική, πολιτική και κάθε άλλη) υπεύθυνος για την προστασία της ζωής, της περιουσίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των χριστιανών υπηκόων του. Το τουρκικό κατεστημένο επέλεξε μόνο του την ταυτότητα ενός νεότερου Κάιν. Και υπερηφανεύεται γι’ αυτό. Οι γενοκτόνοι Νεότουρκοι θεωρούνται εθνικοί ήρωες ενώ πρόσφατα σε ένα τουρκικό ερευνητικό σκάφος δόθηκε το όνομα του Αμπντούλ Χαμίτ, του σουλτάνου που η Ευρώπη είχε ονομάσει “Ερυθρό” εξαιτίας των εγκλημάτων του σε βάρος των Αρμενίων.
Θα ήταν αδικία για τα θύματα μας να χρησιμοποιείται η επετειακή επίκληση των τουρκικών εγκλημάτων -στη δεδομένη περίπτωση, των Σεπτεμβριανών- για την ανέξοδη καταγγελία των Τούρκων ως βαρβάρων. Επιβάλλεται, ωστόσο, η σωστή και με βάση αυτά τα αδιάλειπτα εγκλήματα πολιτική εκτίμηση της Τουρκίας ως ενός μονίμως επικίνδυνου γείτονα με τον οποίο η ειρηνική συνύπαρξη είναι προβληματική -ίσως και αδύνατη- εξαιτίας των εγγενών πολιτιστικών και πολιτικών χαρακτηριστικών του τα οποία ο ίδιος δεν έχει καταφέρει να υπερβεί και να απαλείψει.
